พิมฺพิสารสมาคมกถาวณฺณนา

[55-7] วตฺถุกามภูตา อิตฺถิโย กามิตฺถิโยฯ ทุติยาทโย อสฺสาสกาฯ ยสฺมา อนุปฺปนฺเน เอว ภควติ พุทฺธโกลาหลํ โลเก ปฐมเมว วสฺสสหสฺสํ อุปฺปชฺชติฯ พฺรหฺมาโน จ พฺราหฺมณวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา เวเทสุ สหสฺสตฺตยมตฺตํ พุทฺธปฏิสํยุตฺตํ ปริยตฺติํ ปกฺขิปิตฺวา วาเจนฺติ, ภควโต ชาติโต ปฏฺฐาย จ พุทฺธกถา ลกฺขณญฺญูหิ พฺราหฺมเณหิ อุปฺปาทิตา, ปตฺถฏา โลเก, ตสฺมา ยุชฺชนฺติ, น อญฺญถาฯ ‘‘ตมทฺทส พิมฺพิสาโร, ปาสาทสฺมิํ ปติฏฺฐิโต’’ติอาทิคาถาหิ โพธิสตฺตกาเล เอว อภิสิตฺตตา พิมฺพิสารสฺส สิทฺธาฯ

[58] อิธาวุโส ขีณาสโว ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต เอการกฺโข จตุราปสฺเสโน ปณุนฺนปจฺเจกสจฺโจ สมวยสฏฺเฐสโน อนาวิลสงฺกปฺโป ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร สุวิมุตฺตจิตฺโต สุวิมุตฺตปญฺโญติ (ที. นิ. 3.348, 360; อ. นิ. 10.19) ทส อริยวาสา นามฯ รูปารูปสมาปตฺติโย อฏฺฐ นิโรธสมาปตฺติ มหากรุณาสมาปตฺตีติปิ โปราณาฯ ตตฺถ นีวรณา ปญฺจงฺคา จฯ ฉฬงฺคุเปกฺขา ฉฬงฺคาฯ สตารกฺเขน เอการกฺขาฯ สงฺขาย เอกํ ปฏิเสวติ, อธิวาเสติ, ปริวชฺเชติ, สงฺขาย เอกํ วิโนเทตีติ อยํ จตุราปสฺเสโนฯ ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปุถุปจฺเจกสจฺจานิ จตฺตาริ ปหีนานิ, เอวํ ปณุนฺนปจฺเจกสจฺโจฯ กาเมสนา ภเวสนา ปหีนา โหติ, พฺรหฺมจริเยสนา ปฏิปฺปสฺสทฺธา, เอวํ สมวยสฏฺเฐสโนฯ กามพฺยาปาทวิหิํสาสงฺกปฺโป ปหีโน โหติ, เอวํ อนาวิลสงฺกปฺโป, สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ สุวิมุตฺตจิตฺโต โหติฯ ราโค ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล…เป.… อนุปฺปาทธมฺโมติ ปชานาติ, โทโส, โมโห อนุปฺปาทธมฺโมติ ปชานาติ, เอวํ สุวิมุตฺตปญฺโญติฯ

‘‘ฐานาฐานํ วิปากญฺจ, ญาณํ สพฺพตฺถคามินิํ;

อเนกธาตุโย โลกํ, อธิมุตฺติญฺจ ปาณินํฯ

‘‘ชานาติ อินฺทฺริยานญฺจ, ปโรปริยตํ มุนิ;

ฌานาทิสํกิเลสาทิ-ญาณํ วิชฺชตฺตยํ ตถา’’ติฯ –

อิมานิ ทส พลานิฯ อเสกฺขงฺคานิ นาม อเสกฺขา สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… อเสกฺขวิมุตฺติ อเสกฺขวิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติฯ ตตฺถ ทสมํ อเสกฺขํฯ เอเตหิ ทสหิ จุเปโต ปารมีหีติ โปราณาฯ

พิมฺพิสารสมาคมกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา

[60] กิํ กาหสีติ กิํ กาหติฯ ‘‘กิํ กโรติ, กิํ กโรสี’’ติ วา พฺยญฺชนํ พหุํ วตฺวาติ อตฺโถฯ ปฏิปาเทนฺโตติ นิคเมนฺโตฯ ‘‘ปจฺจพฺยถา , ปจฺจพฺยถ’’นฺติปิ ปฐนฺติฯ กปฺปนหุเตหีติ เอตฺถ ทสกานํ สตํ สหสฺสํ, สหสฺสานํ สตํ สตสหสฺสํ, สตสหสฺสานํ สตํ โกฏิ, โกฏิสตสหสฺสานํ สตํ ปโกฏิ, ปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ โกฏิปโกฏิ, โกฏิปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ นหุตนฺติ เวทิตพฺพํฯ กปฺปนหุเตหีติ เอวมนุสารโต อพฺภตีตํ นามาติ ขนฺธกภาณกานํ ปาโฐติฯ

[63] ‘‘กุลจฺเฉทายา’’ติ ปาโฐ, กุลุปจฺเฉทายาติ อตฺโถฯ มนุสฺสา ‘‘ธมฺเมน กิร สมณา สกฺยปุตฺติยา นยนฺติ, นาธมฺเมนา’’ติ น ปุน โจเทสุนฺติ เอวํ ปาฐเสเสน สมฺพนฺโธ กาตพฺโพฯ

เอตฺตาวตา เถโร นิทานํ นิฏฺฐเปสีติ เวทิตพฺพํฯ โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘ยํ ธมฺมเสนาปติ เอตฺถ มูล-

คนฺถสฺส สิทฺธิกฺกมทสฺสเนน;

นิทานนิฏฺฐานมกํสุ ธมฺม-

สงฺคาหกา เต วินยกฺกมญฺญูฯ

‘‘นิทานลีนตฺถปทานเมว,

นิทานิฏฺฐานมิทํ วิทิตฺวา;

อิโต ปรํ เจ วินยตฺถยุตฺต-

ปทานิ วีมํสนเมว เญยฺย’’นฺติฯ

สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา

[64] พุทฺธุปชฺฌายกานํ อิตเรสํ เอหิภิกฺขูนํ นิวาสนปารุปนกปฺปโต เนสํ วิสุํ วิสุํ สทิสตฺตา ‘‘ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา’’ติ วุตฺตาฯ น เกวลญฺจ อิตฺถมฺภูตา ปิณฺฑาย จรนฺติ, อปิจ มนุสฺสานํ ภุญฺชมานานํ อุปรีติอาทิฯ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ปิปาสาสหนโต, อิตเรสํ อากปฺปสมฺปตฺติยา ปสนฺนตฺตา จฯ

[65] เกน โก อุปชฺฌาโย คเหตพฺโพติ? ‘‘ตทา โส ยสฺส สนฺติเก ปพฺพาชิโต, เอตรหิ ยสฺส สนฺติเก อุปสมฺปทาเปกฺโข โหติฯ